De ene foto is de andere niet, zo merkte ik op de KunstRai van dit jaar. Waar de ene me maar niet wist te raken, lukte dat de andere moeiteloos. Vandaag een paar gedachten over de eerste foto, volgende week over de tweede.
De prent waar het over gaat (de foto bij dit artikel is een vergelijkbaar portret) is gemaakt door Suzanne Jongmans.
Het beeld schiet zo je hoofd binnen om vervolgens in een beweging door te knallen naar de plek waar je meer van dit soort portretten hebt opgeslagen, portretten die geschilderd werden in de (late) Middeleeuwen. Want daar refereert de fotograaf natuurlijk aan. De een zal dat handig noemen, ik vind het een beetje gemakzuchtig. Suzanne Jongmans vond dat zelf blijkbaar ook. Om die reden heeft ze een eigentijds accent toegevoegd, namelijk een kunstig gedrapeerde hoofdbedekking van plastic. Daarmee onderscheidt ze zich van collega’s die ook dergelijke portretten maken, want er zijn er meer. Er is een markt voor, zo gaan die dingen.
Is met die ingreep het portret nu betekenisvoller geworden? Ik vind van niet. Want wat wil Jongmans nu bereiken? Waarschijnlijk een esthetisch perfect portret met een mooie werking van licht en donker. Plus nog een eigentijdse draai. En toegegeven, dat is prima gelukt.
Toch blijft er iets wringen. De reden dat vrouwen vroeger op deze manier werden afgebeeld was namelijk een heel andere dan nu. Terwijl het nu om een smaakvol uitgevoerd plaatje in een schilderijlijst (!) gaat, ging het vroeger om het uitbeelden van macht en rijkdom, vaak niet eens van de afgebeelde vrouw zelf, maar van haar mán. Met zijn vrouw als bijvangst sierde hij de ontvangsthal of het hoofdvertrek van zijn kasteel. Ter meerdere eer en glorie van zichzelf en zijn dynastie. Hij had haar immers op de kop getikt. Of eigenlijk zijn familie. Want zo ging dat in die tijd, zeker in de Middeleeuwen bij de hogere standen. Families selecteerden zorgvuldig een huwelijkskandidaat, bij voorkeur een vrouw die iets had in te brengen, bijvoorbeeld een fikse erfenis zoals rechten op een graafschap. Vaak werden dergelijke afspraken al gemaakt als de vrouw in kwestie nog een kind was. Uithuwelijken noemen we dat tegenwoordig. Zo werden macht en bezit veiliggesteld of zelfs uitgebreid, met een portret als trofee.
Hoe anders is dat op deze foto. De man ontbreekt, de achtergrond van macht en rijkdom ook. Ze is vanwege haar klassiek aandoend uiterlijk vereeuwigd, na een fikse verkleedpartij. Want dat is, in mijn ogen, waar we hier naar kijken: een verkleedpartij. Zoals je in Volendam als toerist je kop door een gat kunt steken om gefotografeerd te worden en voor een paar euro op een Volendammer lijkt. Maar je bént het niet. Net zoals dit portret lijkt op iets, maar het niet is. Straks, als de foto klaar is, zal deze dame haar eigen plunje weer aantrekken, haar gage ontvangen, in haar Ford Fiësta stappen en naar huis rijden, ons achterlatend met de vraag naar het waarom.