De ljedder (2002)

De stim fan de frijheid fleach op hege wjukken. Op kaart trijeëntweintich fan de ‘Schoolatlas der gehele aarde’ siet yn ’e hoeke in ynsetkaartsje fan Londen. Dêr swalke ik troch Regents Park, troch de strjitten by de Theems, ik stie op de Tower – ‘Is dat in hege toer, pake?’ – socht de stjerrewacht fan Greenwich, dêr’t master oer fertelde. Erges yn dy fiere stêd siet Willemyn achter de mikrofoan en sei fan ‘Landgenoten!’ It wurd waard mei in elektrike skok nei in baas antenne stjoerd en dy swypke it oer de mûning fan de Theems hinne yn ’e rjochting fan ús lân. It gisele oer de Noardsee, heech oer de dunen op kaart fjirtjin. By de Ofslútdyk lake it de soldaten út dy’t om ’e nocht besochten it op te kearen, twirre boartlik oer Wûns en Surch op kaart trettjin, sakke mei in steile bocht Fryslân fierder yn, sadat de lûdsprekker fan ús radio it neisizze koe: ‘Landgenoten!’
‘Dat kloppet net,’ sei muoike droech.
‘Wat net?’
‘Dat fan dy landgenoten, dat kloppet net!’
‘Wêrom net?’
‘Sy wennet yn Ingelân, wy sitte hjir!’ en har rûne briltsje knikte ynstimmend mei. Beppe ek, sa wie it.
‘Willemyn hie better net fuortgean kind, wy binne op ’t lêst ek bleaun.’
‘Wat hie se hjir dan dwaan moatten, se hie gjin skyn fan kâns en sa kin se noch wat betsjutte!’ fûn mem, dy’t omraak fan de keninginne hold. Der kaam in dei, dan koe de flagge, ús eigen flagge, wer fan ’e toer wapperje, elk dreamde derfan. Heit wie it ditkear mei mem iens en net mei beppe, ek hy wie op de hân fan Willemyn. De Gek net, dy hie in ôfgryslike hekel oan de majesteit. Sa gau’t se wat sei oer de radio, begûn er dertrochhinne te brommen. Muoike hie heard dat er dat lûd der mei de antennes fan de loftôfwar op it fuotbalfjild trochhinne smiet, mar heit tocht dat dy antennes net twa dingen tagelyk koene. Der moast ommers ek lústere wurde nei de Alliearde fleantugen en dy makken my dochs in stik leven! Dat like my in logise konklúzje en ik keas heit syn kant. Sa wie heit it iens mei mem, ik mei heit en dat kloppe foar myn gefoel op in seldsume manier.
Allegear wiene wy grutsk op ús radio. It ding stie te glânzgjen op it buro yn ’e gewoane keamer. It wie in Telefunken en pake, dy’t him oantúgde, koe der net faak genôch op wize dat de lûdsprekker ynboud wie. Hiel bysûnder, want omke Jarich hie in losse lûdsprekker en dat wie fansels ôfgryslik út ’e tiid.
Om’t ik achter it skriuwburo In Geheim Plak hie, koe ik de útstjoerings net allinnich hearre, mar ek sjen en sels rûke. De achterkant bestie út in soarte fan karton, achter de gatsjes wenne in heimsinnich ferljochte stêd. Stoffige triedden yn alle kleuren, skroeven en boutsjes riisden op út it tsjuster yn it gielige ljocht fan de lampen. It wie in stille wrâld, dêr’t ik noait it nocht ôf hie. Yn myn ferbylding wenne ik yn dêr, swalke troch strjitten en steechjes, dy’t ik ûntduts yn it binnenste fan de radio. As it apparaat in skoftke spile, begûnen de lampen te rûken. It wie in wat swiete, brânerige lucht, sa sterk dat er oant de dei fan hjoed ta yn it ûnthâld fan myn noas sit.
‘Landgenoten!’
It wurd krige in magise klank as it út de ynboude lûdsprekker weirûgele. De útstjoering waard troch elkenien mei grutte oandacht folge. Rûngear, de stuollen om it buro, de earen op stokjes, sa sieten de Nauta’s foar it apparaat. Jacob Nauta net, hy siet der achter.
‘Soest dêr net weikomme?’ foetere mem.
‘Lit dy jonge,’ sei muoike, ‘as er dêr no leaver sit.’
‘Sssst,’ sistere beppe, ‘ik hear der sa neat fan.’
Wa koe witte dat wy binnen it jier ús prachtige apparaat ynleverje moasten? De Gek woe alle radio’s hawwe, dan hoegde er net mear troch it boadskip fan de keninginne hinne te brommen. Mem wie breinroer en dat wie se oars net gau.
‘Wat mient dy fint wol, dy radio is fan ús!’
Beppe wie poer, al hie har lilkens mear in ekonomise grûnslach: ‘Skande fan it skoandere jild, wat hat dat ding net koste.’
‘Landgenoten!’
It wurd dindere noch jierren troch myn holle. Elke kear as ik it hearde, lôgen djip yn it yngewant fan de Telefunken de freugdefjoeren op. De swevelige lucht kundige it kommen oan fan de majesteit, dy’t ienris de see oerstekke soe om ús te befrijen út ’e izeren besnijing fan de oarloch.